निम्न आर्थिक अवस्थाले जीवन धान्न धौ–धौ हुने परिवारमा जन्मिएर २२ वर्षको सानै उमेरमा नेपाली काङ्ग्रेस हुम्लाको संस्थापक सभापति भएका जीवनबहादुर शाही ती थोरै नेताहरुमध्ये पर्दछन् जो पाइलटसमेत छन् । सन् १९८६ मा पाइलटको कोर्स गर्न अमेरिका गएका उनी त्यहाँ बस्नुको सट्टा फर्किएर त्यहीँ आए जहाँ अशिक्षा र विपन्नताले मानिसहरुलाई गाजेको थियो । मानिसहरु चर्पीको प्रयोग गर्नुको सट्टा खुला दिसा गर्न मन पराउँथे । छोराछोरीलाई पढाउनुको सट्टा घरमा काममा लगाउन मन पराउँथे । तर समाजको गतिलाई नयाँ दिशामा मोड्न भने कोही तयार थिएन ।
अमेरिका पढेर आएको छोराले जागिर गर्नुको सट्टा त्यस्तो पेशालाई अँगाल्ने निर्णय ग¥यो जसका लागि कमै आमाबाबुले अनुमती दिन्छन् त्यो थियो– राजनीति । देशमा प्रजातन्त्रको लहर र अमेरिकामा आफूले देखेर आएको सामाजिक व्यवस्थाको परिकल्पनाले उनलाई बहुदलीय आन्दोलनमा होम्यो र एउटा सक्रिय राजनीतिक कार्यकर्ता बनाइ छाड्यो । जसको जिम्मेवारी समाज बदल्ने हुन्छ । तर कसरी ? यो प्रश्नले उनलाई बारबार घचघच्याइ रह्यो । अनि उनले पहिलो अभियानबाट काम सुरु गरे– चर्पी बनाउने र साग रोप्ने । उनले नारा नै बनाए– ‘खानलाई मूला र हग्नलाई दुला अति जरुरी’ उनको अभियानले सफलता पायो तर बाधा त कति कति ।
पढेलेखेको मान्छे जागिर नगरेर गाउँमा आई राजनीतिमा लागेको भन्दै उनको निकै आलोचना भयो । आमाबुवालाई तेरो छोरो पढाएर के गरिस् भनेर कतिले तितो सुनाए । तर उनी समयको आह्वान लिएर गाउँ छिरेका थिए जसले गाउँमा धेरै गर्नुथियो÷छ । उनले देखेको सपनामा उनको गाउँ, जिल्ला, कर्णाली हुँदै नेपालको मुहार फेर्ने लालसा थियो/छ । त्यही लालसा र लगनले उनी अहिले संविधानसभा हुँदै व्यवस्थापिका संसदमा रुपान्तरित संसदको हुम्लाबाट प्रत्यक्ष सभासद तथा नेपाली काङ्ग्रेसका केन्द्रीय सदस्य छन् । उनै शाहीसँग डिसकभरी न्युज नेटवर्क रातोपाटीका लागि कर्णालीको विकासको सपनाका बारे कुराकानी गरेका छन् नरेश ज्ञवालीले ।
अफ्रिका भन्ने वित्तिकै हाम्रो मष्तिष्कमा जस्तो विद्रुप चित्र कोरिन्छ, त्यस्तै कर्णाली भन्नेवित्तिकै पिछडिएको, अशिक्षित अविकसित भन्ने सोच किन पैदा हुन्छ ?
कर्णालीलाई विद्रुप, भोका, नाङ्गा, विवेक नभएकाहरुको ठाउँ हो भन्ने सोच आउनुमा अनेकौँ पक्षहरु समान जिम्मेवार छन् । म त्यही धर्तीमा जन्मिएको हुँ । पहिलो दोष मैले अर्थात् कर्णालीवासीले लिनुपर्ने हुन्छ । अनि मात्र अरुको चर्चा गर्ने नैतिकता हामीसँग हुन्छ । त्यसपछिको जिम्मेवार पक्ष भनेको राज्य नै हो । जसले कर्णालीको विकासमा कुनै दीर्घकालीन परिकल्पनालाई अगाडि बढाउन सकेन । यो हाम्रो र राज्य दुवैको कमजोरीको साझा परिणाम हो । हामीसँग हाम्रो समाजको, हाम्रो राष्ट्रको विकासमा टेवा पुग्ने साधान स्रोतहरु छन् भनेर कहिलै पनि भन्न सकेनौँ । वि.सं. १८४६ को बहादुर शाहको आक्रमणपछि हामीमा हीनताबोधले जरा गाडेको हो कि जस्तो लाग्छ । त्यहाँबाट राज्यले हामीलाई आत्मनिर्भर बनाउने भन्दा पनि परनिर्भर बनाउने तर्फ लगेको देखिन्छ । त्यहाँको उत्पादनलाई निरुत्साहित गर्ने र जुन अन्नबाली त्यहाँ पाइदैन त्यसैलाई प्रोत्साहन गरेर समृद्धिको मानक बनाइ दिएपछि त्यसले जरा गाड्दै जान लागेको हो । भातलाई समृद्धिसँग जोड्न थालेपछि नै हो त्यहाँका मान्छेले जौको रोटी खाएर हातमा भातको जुठो दलेर बाहिर हात धुन थालेको ।
त्यही भएर मैले नारा ल्याएको छु– चामल होइन पानी देऊ नुन होइन आयोडिन देऊ । हिजो चन्द्र समशेरले जुम्लाको रातो चामलबाहेक अर्को चामल नै खाँदैनथे । आज हामीले रातो चामल उत्पादन गर्न सक्थ्यौँ भने एक किलो रातो चामल बराबर ४ किलो बास्मती चामल किन्ने थियौँ । तर हामीले उत्पादन गर्नतर्फ होइन कि अनुदान माग्नतर्फ आफ्नो ऊर्जा खर्च ग¥यौँ ।
कर्णालीका विषयमा समाजको सोच्ने शैली बेठिक हो अथवा यसलाई मिडियाले सिर्जना गरिदियो ?
पहिले मिडियामा कर्णालीका कुराहरु नै समावेश हुँदैन्थे । तपाईंलाई थाहा होला नेपालमा २००७ सालमा प्रजातन्त्र आएको कुरा जुम्लाले २००८ मा मात्र थाहा पायो भने हुम्लाले २०११ सालमा मात्र । तर पछिल्लो समय त्यहाँका राजनीतिक दल र जनप्रतिनिधिहरुको राजनीति नुन, चामल वितरणमा अल्झिएर बित्यो । यो नुन चामलको राजनीति हर्कुलस जहाजबाट चामल खसालेर समेत गरियो । यसले कर्णालीका जनताको स्वाभिमानलाई विस्तारै–विस्तारै घटाउँदै लग्यो । जसमा मिडियाले सहयोगी भूमिका खेल्न पुग्यो । मेरो विचारमा स्वाभिमान बेचिनु भनेको परनिर्भर हुनु हो । अहिले कर्णालीका जनतालाई अनुदानको नुन र चामलमा परनिर्भर बनाइएका छ ।
यो कसले गरायो भन्दा हामी त्यहाँका राजनीतिक दल, जनप्रतिनिधि, राज्यको नेतृत्व गर्ने राज्य सञ्चालक तथा मिडियाले । यसबीच मैले हरिशचन्त्र महतो भन्ने एक जना मात्र स्वाभिमानी नेता देखेको छु । मिडियामा बारम्बार कर्णालीका नागरिकले चामल खान नपाएर मरी रहेका छन् भन्ने आउँछ । पत्रकारले बारम्बार भन्छ– कर्णालीमा भोकमरी छ । त्यो भनेको के हो ? त्यो उसले कहिलै पनि भन्दैन अथवा भन्न सक्दैन । पत्रकार आफैले त्यही समाचारमा भन्ने पनि गर्छ भोकमरीका कारण स्थानीयहरु आलु, स्याउ खाएर जीवन धानी रहेका छन् । अब हामीले बुझ्नुपर्ने हुन्छ, हाम्रो जीवन धान्ने खाद्यको मानक के हो ? मैले अमेरिका र युरोपमा स्याउ त्यहाको मूल खाना भएको देखेको छु । भनेपछि हाम्रो जीवन धान्ने खाद्यको मानक चामललाई गराईयो जसले त्योबाहेक खानेलाई गरिब र विपन्न मात्र भनियो ।
यो हाम्रो चिन्तनको विकास नहुनुको परिणाम हो भने हाम्रो पुर्वाधारको विकासमा समते हामीले जोड दिन सकेनौँ । त्यही भएर मैले नारा ल्याएको छु– चामल होइन पानी देऊ नुन होइन आयोडिन देऊ । हिजो चन्द्र समशेरले जुम्लाको रातो चामलबाहेक अर्को चामल नै खाँदैनथे । आज हामीले रातो चामल उत्पादन गर्न सक्थ्यौँ भने एक किलो रातो चामल बराबर ४ किलो बास्मती चामल किन्ने थियौँ । तर हामीले उत्पादन गर्नतर्फ होइन कि अनुदान माग्नतर्फ आफ्नो ऊर्जा खर्च ग¥यौँ । कर्णालीमा हुने फापर जसले मधुमेहका बिरामी र आम मान्छेलाई अत्यन्त राम्रो गर्छ, हामीले त्यसबारे कुरा गर्न सकेनौँ । यसमा वाचडगको काम गर्नुपर्ने मिडियाले पनि आफ्नो भूमिका निभाउन सकेन ।
कर्णालीको विकासमा राज्यको अल्पदृष्टि र दाताहरुको स्वार्थ कस्तो पाउनु भएको छ ?
हाम्रा समस्त कमजोरीका बाबजुत विकास गर्ने दायित्व त राज्यको हो । हाम्रो चेतना निम्न स्तरको भयो भने पनि राज्यको चेतना र दृष्टिकोण त माथि हुनुपर्ने हो । यदि त्यहाँ शिक्षा छैन भने पनि त्यसको विकास गर्ने जिम्मेवारी राज्यकै हो । तर विकासको कस्तो अवधारणा अगाडि बढाउने भन्ने हो । हामीले भनेको के हो भने राज्यले आजसम्म काठमाडौंको मैतीदेवी र कर्णालीको कुनै एउटा गाविसमा विकास बजेट समान छुट्यायो । यी दुवै क्षेत्रको मापदण्ड एउटै बनाएर हुँदैन भन्ने हाम्रो मान्यता हो । किनभने जुन एक बोरा सिमेन्टको मोल काठमाडौंमा ८ सय पर्छ तर कर्णालीमा भने ८ हजार पर्छ । तर राज्यले आजसम्म त पुरानै अवधारणा लिएर अगाडि बढेको छ भन्नुको अर्थ राज्यले कर्णालीलाई बनाउनै चाहेन । हिजोआज भूगोललाई भन्दा जनसङ्ख्यालाई जोड दिन लागिएको छ । जब एउटा पूर्ण राष्ट्र बनाउनका पूर्ण विकासको आवश्याता हुन्छ । त्यो भनेको हरेक क्षेत्रको । चाहे त्यो भूगोल होस् अथवा मानवीय विकास तर त्यसो हुन सकिरहेको छैन । यसै सन्दर्भमा मैले पाँच ‘ब’ भन्ने गरेको छु । बाटो, बिजुली, विचार, वन र बजार/व्यवस्थापन । यदि पूर्वाधारको राम्रो विकास भयो भने हुम्लाको बाटो भएर मानवरोवर जाने पर्यटकको सङ्ख्या एक लाख पु¥याउन सकिन्छ । रह्यो एनजीओ/आईएनजीओको कुरा वास्तवमा कर्णालीमा त्यति एनजीओ छैनन् । केही स्थानीय एनजीओ छन्, उनीहरुले त्यहीको स्थानीय निकायसँग मिलेर विकासको काम गरी रहेका छन् । एडीबी, वल्र्ड ब्याङ्क जस्ता छैनन् ।
राज्यको दृष्टिकोण नपुगेर कर्णालीको विकास नभएको भन्नु हुन्छ तर तपाईं आबद्ध भएको पार्टी नै बहुदल यता सबैभन्दा धेरै सरकारको नेतृत्व गर्न पुगेको छ भन्नुको अर्थ त तपाईंको पार्टीले नै कर्णालीको विकास गर्न चाहँदैन भन्न सक्नुप¥यो होइन र ?
कतिले सुने अथवा सुनेनन् त्यो आफ्नो ठाउँमा छ । तर सन् २००६ मा मैले नेपाली टाइम्समा ‘डन्ट किल्ड कर्णाली विथ योर एड’ भनेर लेख नै लेखेको छु । त्यस लेखले विदेशीहरु निकै रिसाए । चामल अनुदान दिएर विकास हुने होइन भन्ने मेरो जोड हो । पार्टीले सरकारको नेतृत्व धेरै पटक ग¥यौ तर कर्णालीलाई विशेष विकास प्याकेजमा कहिलै पनि लगेन । यसको अर्थ कर्णाली पूर्ण रुपमा शून्यमा छ भन्ने खोजेको होइन तर मेरै पार्टीले आजसम्म कर्णालीबाट क्याबिनेट मिनिस्टरसमेत बनाए । आजसम्म जम्मा एक जना मुगुबाट साहायकमन्त्री र एक जना राज्यमन्त्री जुम्लाबाट मात्र भए । अबको विकासका लागि राज्य घस्रिएर हुँदैन उफ्रिनु पर्छ भन्ने मरो मान्यता छ । कतिकति रकम विनियोजन गरेर जनता र कार्यकर्तालाई खुसी पारौँ भनेर कर्णालीको समग्र विकास हुँदैन । कर्णालीको विकासका लागि नेतृत्वले ठूलो त्याग गर्न सक्नुपर्छ । त्यसमा सञ्चारमाध्यमको पनि साथ चाहिन्छ ।
कर्णालीको विकास गर्ने भन्दा पनि त्यसलाई भोट ब्याङ्कको रुपमा प्रयोग गरियो भन्न खोज्नु भएको ?
हो, सबै नेताहरुको भाषणमा कर्णालीको नाम आएकै हुन्छ तर त्यतिले पुग्दैन ।
पर्यटन विकासका लागि मानसरोवर पुग्ने रुट र कर्णाली जोड्ने कुनै रुटको विकास गरिँदै छ कि ?
हामीले पर्यटनलाई बढावा दिने उद्देश्यले मानसरोवरको पैदल मार्ग र कर्णालीका पाँच जिल्ला जोड्न चक्रपथको निर्माण गर्न लागेका छौँ । त्यही अवधारणामा काम चल्दैछ भने । कर्णालीलाई यातायातबाट जोडे लगत्तै हामीले धेरै पर्यटक आकर्षित गर्न सक्छौँ जसले कर्णालीको जीवनस्तरमा ठूलो परिवर्तन ल्याउनेछ । माथि पनि भने हामीसँग त्यस्ता कयौं स्रोतहरु छन् जसले कर्णालीको विकासमा साधकको रुपमा काम गर्नेछन् । हामीसँग नभएको अवधारणा र इच्छाशक्ति नै हो, जसले कर्णालीको मुहार फेरोस् ।
- See more at: http://www.ratopati.com/interview/69615/#sthash.3IqhpMWO.1HMRRjRK.dpuf
No comments:
Post a Comment