जय मधेस हैन ! जय नेपाल भनौ !!

हेर आन्दोलन ले नयाँ पाट्टी बनाउछ । आन्दोलन ले नेताको घर बनाउछ । आन्दोलन ले नेताको सुरक्षा कडा बनाउछ । आन्दोलन ले दाजुभाइ फुटाउछ । आन्दोलन ले देस कहिलै बनाउदैन । बुजिराखौ !! मधेसी आन्दोलन रे अत्तन-पत्तको ? मेरो मधेसी लाई एउटा प्रस्न  "अस्ती तेत्रो नाकाबन्दी गरेउ ठिकै छ । मधेसी दाजुभाइ दर्जनौं मरे । आखिर के पाएउ??" किन अरु लाई फेरि मार्ने बिचार छ ? आन्दोलन को कुरा झिकेर अगाडी आउने को (माथी जाने)पालो पहिलो छ कि के था । जिन्दगी अमुल्य छ अरुको पछी कहिले नलागौ । सक्छौ भने अधि लाग । देस निर्माण मा हातेमालो गरौ । जय मधेस हैन
जय नेपाल भनौ ।

हुम्ला र हुम्ली को सान खार्पुनाथ को पहिचान मा. जिवन बहादुर शाही

जिवन बहादुर शाही

कांग्रेसमा अब केको भागबन्डा ?

जीवनबहादुर शाही

महाधिवेशनका कमी कमजोरी
नेपाली कांग्रेसको १३औँ महाधिवेशन भर्खरै सम्पन्न भएको छ । यस महाधिवेशनलाई देश दुनियाँले उत्सुकतासाथ हेरेको थियो । परिणाम पनि त्यस्तै खालको आएको छ । कुनै पनि पार्टी वा संस्थालाई जीवन्त बनाउने भनेको त्यसको नेतृत्वले हो, त्यसले गर्ने समयानुकूल निर्णयले हो अनि समयसापेक्ष काम कारबाहीले हो । तर, यस्तो उत्सुकतापूर्वक हेरिएको पार्टीको मतगणना गर्ने तरिकाले भने कांग्रेस हँसीमजाकको पार्टी बन्न गयो । तीन हजार मतगणना गर्न एक हप्ता लगाउने दलले देशको विकास गर्न कति दशक लगाउला भन्ने टीका–टिप्पणी पनि मुलुकका विद्वत् वर्गबाटै आए । यस्ता टीका–टिप्पणी आउनु धेरै हदसम्म स्वाभाविक पनि हो । यसलाई हामी सबैले गम्भीरतापूर्वक लिनु जरुरी छ । मलाई जहाँसम्म लाग्छ, यो शुभचिन्तकहरूकै चिन्ता हो । जसप्रति भरोसा हुन्छ, उसैसामु चिन्ता व्यक्त गर्नु अस्वाभाविक पक्कै होइन ।
बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा दल अति महत्त्वपूर्ण हुन्छ । दलीय संयन्त्रमा देशको निर्माण, उन्नति, प्रगति र समृद्धि उसले ल्याउने नीति र कार्यक्रमबाट हुने हो । त्यसका लागि चुस्त दुरुस्त व्यवस्थापन आवश्यक हुन्छ । हामी नेपालीमा कमी छ भने व्यवस्थापनकै कमी छ । सबभन्दा बढी कमी हामी मुलुक बनाउने र राज्य सञ्चालन गर्ने दलहरूमै छ । जसको फलस्वरूप हाम्रो मुलुक आज पनि अविकसित मुलुकका रूपमा संसारभरि परिचित छ । आफ्नो पार्टीलाई समेत सुव्यवस्थित गर्न नसक्नेले देशको व्यवस्थापन कसरी गर्ला भनेर नेपाली जनताले प्रश्न गर्नु किमार्थ नाजायज होइन । यसलाई शिक्षाका रूपमा ग्रहण गरेर व्यवहारमा उतार्नु हाम्रो दायित्व हो । जबसम्म हामी नेपालीले आफ्ना कमी–कमजोरीलाई सच्याउने प्रयास गर्दैनौँ, तबसम्म मुलुकले अग्रगति लिन मुस्किल पर्छ । कसैले राम्रो गर्दा पनि धन्यवाद भन्न नसक्ने र गल्ती गर्दा पनि माफी माग्न नसक्ने अवस्थामा हामी पुगिसकेका छौँ । स्वाभाविक रूपमा यस्तो स्वभाव प्रगतिको बाधक हो ।

ओझेलमा परेको नीति तथा कार्यक्रम
कुनै पनि क्षेत्रमा काम गर्नेको गल्ती औँल्याउनु नै हाम्रो संस्कार हो कि जस्तो लाग्न थालेको छ । हामीमा कसैको राम्रो कामको प्रोत्साहन गर्ने संस्कारकै अभाव छ । राम्रो कामको प्रोत्साहन र कमजोरी सुधार्ने खालका टीका–टिप्पणी गर्ने र लेख रचना लेख्ने हो भने समाज सुधारोन्मुख हुने प्रबल सम्भावना हुन्छ । कांग्रेसको १३औँ महाधिवेशनको सिलसिलामा पनि जो–जतिसँग भेटघाट भलाकुसारी हुन्थ्यो, खाली कांग्रेसले यो गरेन, त्यो गरेन, नीति तथा कार्यक्रममाथि छलफल गरेन, ४० र ६० को भागबन्डा छ भन्ने टिप्पणी मात्र सुनिन्थ्यो । यस्तो टिप्पणी गर्नु हुन्नथ्यो भन्ने मेरो भनाइ होइन तर नीति तथा कार्यक्रममाथिको बहस र छलफलमा भने कसैले पनि त्यति ध्यान दिएको जस्तो देखिएन । कांग्रेसको नीति तथा कार्यक्रममा यी–यी विषयवस्तुमा कमी–कमजोरी रह्यो, यी–यी विषयवस्तु उठान गर्नुपर्छ भन्ने टिप्पणी भने शून्यप्राय: नै थिए । खालि एकोहोरो किसिमले नीति के हो, कार्यक्रम के हो भन्ने प्रश्न चाङमाथि चाङ बर्साइन्थ्यो । के यस्ता कुरालाई सकारात्मक सोचका साथ अग्रसरता दिइएको भन्न मिल्ला र ? जबर्जस्ती कांग्रेस नीति तथा कार्यक्रमविहीन पार्टी हो, पार्टी एक ढिक्का छैन, गुट–उपगुट धेरै छन् भन्ने मनोभावनाले मात्र प्रेरित भएको बुझिन्थ्यो । एउटा जीवन्त पार्टीमा आन्तरिक निर्वाचन हुँदा विभिन्न खालका व्यक्तित्वको समर्थन वा विरोध गर्नु कुनै गलत कार्य होइन । समर्थन र विरोध गर्दा गुट र उपगुटको आरोप लगाइएन र उही पुरानै नेतृत्व स्विकार गर्दा यथास्थितिवादी, रुढिवादी पश्चगामी भनिने रहेछ राजनीतिमा । यसरी अँ भन्दा पनि हान्ने नाइँ भन्दा पनि हान्ने प्रवृत्तिको अन्त्य हुनुपर्छ अब ।

अब के गर्ने ?
अबका दिनमा यस्तो नेपाली मनोविज्ञानलाई कसरी सुधार्न सकिन्छ भनी हामी सबै क्षेत्र र वर्गका नागरिकले सोच्नुपर्ने अवस्था आएको छ । यदि यस्ता महत्त्वपूर्ण विषयवस्तुतर्फ हामीले वेलैमा नसोच्ने हो भने कुनै दिन हाम्रो मुलुक नकारात्मक सोचले भरिएको देशमा परिणत हुन बेर छैन । भन्ने गरिन्छ, ‘विकास’ भन्ने शब्दको अर्थ भनेको बिग्रेको कामलाई सपार्ने हो । तर, विडम्बना, नेपालमा हामी उल्टा छौँ । ‘सप्रेका कामलाई बिगार्ने’ गरिरहेका छौँ । यस्तै कुराको प्रभाव नेपाली कांग्रेसमा पनि दरै रूपले परेको छ । म बुझ्नै सक्दिनँ किन कांग्ेरसभित्र लोकतान्त्रिक अभ्यास छ भनिँदैन ? किन आन्तरिक लोकतन्त्रको सर्वोत्कृष्ट अभ्यास मतदान हो, जो कांग्रेसले गरिरहेको छ भनिँदैन ? कता–कता दलहरू अधिनायकवादी हुनुपर्छ, यिनले मतदान गराउनु हुँदैन । बरु सकिन्छ भने कथित नै भए पनि सर्वसम्मत गरिनुपर्छ भन्ने खालका अभिव्यक्ति विभिन्न माध्यम र व्यक्तिबाट आइरहेको हुन्छ, यसैमा बुझ्न सर्वसाधारणलाई अति कठिन छ । के यस्तै प्रक्रियालाई आन्तरिक लोकतन्त्र भनिने हो वा प्रजातन्त्रको जाँच भनेकै स्वस्थ, निष्पक्ष, धाँधलीरहित मतदान हो । यो कुरा आमजनसमुदायमा बुझाउनु अत्यन्तै
जरुरी छ ।

भागबन्डाको समस्या
अब रह्यो कांग्रेसभित्रको अति चर्को रूपमा उठाइएको ४०/६० को भागबन्डाको मुद्दा । शीर्ष नेताहरूले उम्मेदवारको टिकट वितरण गर्दा होस् वा मन्त्री बनाउँदा होस् वा अन्य कुनै संवैधानिक निकायमा नियुक्त गर्दा नै किन नहोस्, नेताहरूले दिने नाममा भागबन्डाको रूपमा लिने गरिन्छ । तर, यसरी दुई समूहको प्रतिस्पर्धालाई भागबन्डा भन्नु गलत हो । यसलाई हामी सबैले अतिरञ्जित गर्ने पनि गरेका छौँ । तर, कांग्रेसका कार्यकर्ताले देश दुनियाँले भन्ने गरेको ४०/६० भागबन्डा गलत हो भन्ने कुरा १३औँ महाधिवेशनले पनि प्रमाणित गरिदिएको छ । हाम्रो निर्वाचन प्रणालीमा २५ सदस्य खुला निर्वाचित हुने व्यवस्था छ । ६ सदस्य महिला, तीन दलित पुरुष, दुई दलित महिला र तीन जनजाति पुरुष छन् । दुई जनजाति महिला, तीन मधेसी पुरुष, दुई मधेसी महिला छन् भने एक मुस्लिम कोटा छ । त्यसरी नै भूगोलबाट सात प्रदेशमा १४ सिटको व्यवस्था छ । यी सबैमा निहालेर हेर्ने हो भने कहीँ कतै पनि चालीस र साठीको भागबन्डा पर्दैन । सबैभन्दा रमाइलो परिणाम त प्रदेशबाट आएको छ । प्रदेशमा अरूभन्दा दुई– दुईजना सभापतिको समर्थनमा उठेका भनेर बाहिर व्यापक भनाइ थियो । तर, कांग्रेसका मतदाताले कुनै पनि प्रदेशमा एकै पक्षका भनिएका उम्मेदवारलाई निर्वाचित गरेनन् । बरु प्रत्येक प्रदेशमा ५०/५० प्रतिशत दुई पक्षीय भनेर जिताएर कांग्रेसमा ४०/६० होइन, सय प्रतिशत नै कांग्रेस हो भनी दिएको सन्देशलाई हेक्का राख्नु जरुरी छ ।
यही कार्यकर्ताले गरेको न्याय र सन्देशलाई आत्मसात् गर्दै अब कांग्रेसलाई
एक ढिक्का, मजबुत, पारदर्शी र व्यवस्थित गर्दै देशको समुन्नतितिर लगाउनु हामी कांग्रेसीको शिरमा समझदारी, काँधमा जिम्मेवारी र हृदयमा इमानदारीको अत्यन्त ठूलो आवश्यकता छ ।

(शाही कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य हुन्)

डण्ट किल कर्णाली विथ योर एड

जीवन बहादुर शाही

काठमाडौँको  बुढानिलकण्ठ स्कुलमा एसएलसी र काठमाडौमै आइएस्सी अध्ययनपछि म पाइलट कोर्स गर्न अमेरिका गएँ ।

 कर्णालीमा जन्मेको मेरा लागि अमेरिकामा गएर पढ्ने अवसर पाउनु सौभाग्यको बिषय थियो । 

अमेरिकाबाट फर्केपछि मलाई एसियन एयरलाइन्समा जागिरको ‘अफर’ थियो तर म नेपाल वायुसेवा निगममा जागिर खान चाहन्थेँ ।

 पाईलटको जागिर नखाएर म हुम्ला पुगेँ ।

त्यतिवेला २०४६ सालको आन्दोलन उत्कर्षमा पुगेको थियो तर हुम्ली जनता प्रजातन्त्रको उत्वस मनाउने हैसियतमा थिएनन् ।

 हुम्लामा पहिलो पटक बामपन्थी र कांगेस पार्टीको स्थापना भयो । २३ बर्षको उमेरमा मैले कांग्रेसको जिल्ला सभापति बन्ने मौका पाएँ ।

अमेरिकामा पढेपनि मलाई किन–किन हुम्लामै गएर जनताको सेवा गर्ने रहर लाग्यो ।

 त्यसैक्रममा राजनीतिमा जोडिएँ । ०४९ सालको स्थानीय चुनावमा म जिबिस सभापतिमा लडेको थिएँ तर काका वीरजंग शाहीसँग पाँच

 भोटले जिविसको सभापतिमा पराजीत भएँ, तर पछि म जिबिस सभापति बनेँ ।

मेरो सपना कर्णालीलाई आत्मनिर्भर बनाउने हो । सडक लगायत भौतिक पूर्वाधारको विकास गर्न सके कर्णाली अन्य प्रदेश भन्दा

 सम्पन्नशाली बन्ने निश्चित छ किनभने यस क्षेत्रमा मात्र २१ हजार मेगावाट विजुली उत्पादन गर्न सकिने सम्भावना छ ।

प्रचुर सम्भावना भएपनि कर्णालीका जनता परनिर्भर छन् । दाताको चामल कार्यक्रमका कारण कर्णालीका जनता परनिर्भर भइसकेका छन् ।

 शहरमा सम्पन्न व्यक्तीको आकर्षण बनेको कोदो फापर छाडेर हुम्ली जनता भात मात्र खाना हो भन्ने अवस्थामा आइपुगे ।

सन् २००५ मा मैले एउटा लेख लेखेँ, ‘डण्ट किल कर्णाली विथ योर एड’ शीर्षकमा । मेरो आशय के थियो भने कर्णालीलाइ परनिर्भर होइन,

 आत्मनिर्भर बनाऔँ । कर्णाली नदीको किनारमा ठूला उर्वर फाँट छन् तर सिंचाइ अभावमा ती फाँट बाँझा छन् ।

कर्णाली समृद्धिको आधार 

च्याउ, झ्याउ र स्याउ कर्णालीको मुहार फेर्ने माध्यम हुन् । कर्णालीको ‘गुच्छे च्याउ’ जसको मूल्य प्रतिकेजी ३०/३५ हजार रुपैया पर्छ,

 यसका लागि बजारको कुनै समस्या छैन । कर्णालीको गुच्छे च्याउको अन्र्तराष्ट्रिय बजारमा ठूलो माग छ ।

कर्णालीका जिल्लामा यसको व्यापक र व्यवसायिक खेती गर्न सकिन्छ । यसमार्फत कर्णालीमा बार्षिक करोडौ डलर भित्राउन सकिन्छ ।

 गुच्छे च्याउ (मर्चेरा) एक किलोको ३० हजार रुपैयाँ पर्छ । त्यो हाम्रो ठाउँमा मात्र शुन्छ । त्यहाँ राज्यले विज्ञलाइ पठाइ दिनुप-यो ।

कर्णाली समृद्धिको दोस्रो सम्भावना भनेको स्याउ नै हो ।

काठमाडौमा ५ हजार किलोमिटर टाढा अष्ट्रेलिया र चीनबाट स्याउ आइरहेको छ ।

 नेपाल स्याउका लागि परनिर्भर छ तर बाटो अभावमा कर्णालीको स्याउ कुहिएर गएको छ ।

 कर्णालीमा स्याउको व्यबसायीक खेती गर्ने संभावना प्रचुर छ । मुस्ताङमा एउटा व्यक्तीको स्याउ फार्मवाट ७० लाखिमा 

स्याउ विक्री भएको खवर आएको थियो । कर्णालीमा पनि हामीले त्यस्ता स्याउ भिलेज नै स्थापना गर्न सकिन्छ ।

कर्णालीको अर्को संभावनाको क्षेत्र भनेको झ्याउ अर्थात जडीबुटि हो । कर्णाली जरीबुटिको खानी नै हो ।

 कर्णालीमा यति महत्वपूर्ण जरीबुटी उपलव्ध छ, तर कुहिएर गएको छ । नेपालको जरिबुटीवारे भारतीय प्रधानमन्त्री

 नरेन्द्र मोदीले नेपालको संसदमा संवोधका क्रममा पनि कुरा उठाउनु भएको थियो । कर्णालीका बहुमूल्य जरीबुटिलाइ ‘

हाइ भ्यालु लो भोल्युम’ बनाएर निर्यात गर्न सकिन्छ । कणौलीमा बार्षिक करोडौ रुपैयाको यार्शागुम्बा निर्यात हुन्छ ।

 यसबाट पनि कर्णालीको कायापलट संभव छ ।

यसअतिरिक्त कर्णालीको फापर, सिमि र रातो मार्सी धान अहिले शहरमा धेरै माग भएको वस्तु बनेको छ । 

उच्च भेगको रातो मार्सि चामल एक जुन महुमेह भएका रोगीका लागि औषधी सरह मानिन्छ । रोतो मार्सी एक किलोले

 यहाँ ३ किलो बास्मती चामल आउछ । यस्ता उत्पादन मार्फत कर्णालीको मुहार फेर्न सकिन्छ । तर सिंचाइ अभावमा 

कर्णालीका फाट उजाड बनेका छन् ।

सधै अभाव, राज्यको उपेक्षा

धेरै संभावना भएपनि कर्णालीका सबै जिल्लामा बाटो पुगेको छैन् । तराइका जिल्लामा ६ लेनको बाटोको कुरा उठ्दा

 कर्णालीका जिल्लामा दुइ लेनको बाटो बन्न सकेको छैन् । विकास भनेको मुख्य कुरा वाटो रहेछ । कर्णालीका लागि 

अहिलेको लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा बाटो नै हो । बाटो भएपछि विकासका अन्य संभावना आफै खुल्न थाल्छन ।

कर्णाली विगत देखी नै उपेक्षाको शिकार बन्न पुग्र्यो । काठमाडौ लगायत देशका अन्य ठाउमा घर घरमा टेलिफोन

 पुग्दा कर्णालीका जिल्लामा एउटा टेलिफोन पुग्नु ठुलो कुरा भयो । कर्णालीका जनता अहिले पनि राज्यका आधारभूत

 सुविधाबाट समेत वञ्चित छन् । विकास शहरमा केन्द्रीत हुदा कर्णाली सधै पिछडीएको छ ।

२१ औ शताव्दीको युगमा पनि कर्णालीका गाउका जनताले राज्यकोे तर्फवाट न्युनतम सुविधा पाउन सकेका छैनन् । 

हुम्लाको लीली गाविसका जनताले एक दिन प्रश्न गरे, नून सुन र उन (कपडा) चाही चाइनाको, कानून मात्र नेपालको किन मान्ने ?

एकपटक लगानी सधै प्रतिफल

देशको भूगोल जती कर्णालीमा छ, तर विकास जति जनसंख्याले लिने भयो । कर्णालीले १५ प्रतिसत क्षेत्रफल 

ओगटेको छ, जनसंख्या ३ लाख ८८ हजार चानचुन छ । राज्यले कर्णाली विशेष ठाउ हो भनेर सडक सञ्जाल

 विस्तार गरिदिए मात्रपनि धेरै कुरा आफै विकास हुदै जाने थियो ।

कर्णालीमा एक पटक लगानी गर्यो भने त्यहावाट आउने मात्र छ ।

करिव करिव २१ हजार मेगावाट विजुली निकाल्न सकिन्छ । तर कर्णाली राज्यको विभेदको शिकार बनेको छ । 

अहिलेको सरकारमा कर्णलीको एउटा पनि मन्त्री छैन, एकजना राज्यमन्त्री मात्र छन । कमसेकम एउटा पहुच भएको

 मन्त्रालय कर्णालीले पायो भने त्यहाँको विकासमा मद्दत पुग्ने थियो ।

डा. अरुणा उप्रेतीले कर्णालीको अनाजको बारेमा लेख्दै आउनु भएको छ, कर्णालीको अनाज यति महत्वपूर्ण भनेर लेख्नु भएको थियो ।

 अन्य बुद्धिजीवीले पनि कर्णालीको उत्पादको बारे लेखिदिए मात्र त्यहाँका जनताले उत्पादनमा लाग्ने थिए । तर कर्णालीलाइ कुहिएको 

चामल बाढेर परजीवी बनाइयो । कर्णालीको खाद्यान्न औषधी रहेछ, कोदो फावर, कावुलो औषधी रहेछ । तर विडम्बना कर्णालीका

 मान्छे कोदो खादा खस्रो भयो भनेर चाउचाउमा पल्किए ।

कामका लागि खाद्य कार्यक्रमले गर्दा कर्णालीका जनताको मानिसको स्वाद फेरियो, तर उत्पादन कम भयो ।

 सुन्धारामा चिकेन ढेडो खादा २ सय रुपैया पर्छ, जबकि वास्मती चामलको भात खादा डेढसय मात्र ।

 यो कुरा कर्णालीका जनतालाइ बुझाउन सक्नु पर्यो । हुनत चामल बाढ्ने नीतिको विरोधगर्दा त्यहाँका जनता मसंग रिसाए ।

 तत्कालका लागि बिरोध भएपनि कर्णालीलाइ आत्मनिर्भर र विकास गर्न चामल बाढ्ने होइन उत्पादन गर्ने प्रबिधि सिकाउनु पर्यो ।

कर्णालीको उत्पादनले मात्र चामल नपुग्ला त्यसका लागि तराइको चामल पहाडमा पठाउने, पहाडको कोदो फलफुल तराइमा

 पठाएर नै देश आत्मनिर्भर बन्ने हो । विश्वमा कहीपनि सबै कुरा एकै ठाउमा उत्पादन हुने त होइन ।

 कर्णालीको सिमि यति राम्रो छ, जसको माग बढिरहेको छ । फापर औषधीको रुपमा विकास हुन थाल्र्यो ।

बजेटको फिगर हेर्यो भने कर्णालीमा लगानी भएजस्तो देखिन्छ । तर एक करोड बजेटको मध्ये ७५ लाख त भाडामै सकिन्छ ।

 हालै अखवारमा आएको थियो, कर्णालीमा चालम ढुवानी गर्न ४८ करोड लगान भएछ । हामीले चामल होइन पानी भनेका छनै ।

कर्णालीको तिरमा फाट छ, तर सिंचाइ नभएर छटपटाइरहेको छ । त्यहाको जमीनलाइ उर्भरा बनाउदा मात्र पनि कर्णालीलाइ खान पुग्छ ।

 गतबर्ष नेपालले २ अर्बको कोदो भित्राएको रहेछ । त्यो कोदो कर्णालीले उत्पादन गर्न सके २ अर्ब बाहिरिने थिएन । 

यसका लागिपनि व्यबसायीक खेती गर्नुपर्यो ।

एकजनाले गाइ भैसी, भेडा च्याङरा र खच्चड पाल्ने होइन । एक जनाले एकथोक उत्पादन गर्ने नीति बनाउनु पर्यो ।

(नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्य एवं सांसद जीवन बहादुर शाहीसंग गरिएको कुराकानीमा आधारित)